«سِرُم‌» به سامان رسید

شفاآنلاین>سلامت>کمبود سرم که از اواخر شهریور منجر به سهمیه‌بندی آن با اولویت بیمارستان‌ها شده بود، اکنون با تامین ماهانه 17میلیون عدد سرم و بیشترین میزان توزیع در بازار مصرف کشور برطرف شد
خطوط جدید تولید سرم هم در تعدادی از شرکت‌های سرم‌ساز راه‌اندازی شده و در برخی شهرها ازجمله تبریز، اردبیل، ایلام و جنوب کشور هم به‌زودی تولید سرم وارد مدار خواهد شد. وضعیتی که سبد تولید سرم در کشور را سنگین‌تر خواهد کرد و پس از تامین بازار داخلی، به صادرات هم می‌رسد. البته هنوز توزیع سرم در داروخانه‌ها به وضعیت عادی برنگشته، اما دیگر از آن مراجعات مکرر بیماران هم خبری نیست و در مراکز درمانی نسبت به چند ماه گذشته، دسترسی بیشتری به سرم‌ها وجود دارد.

دلایل افزایش مصرف سرم
اواسط شهریور بود که زمزمه‌های کمبود سرم بیشتر از هر زمان دیگری به گوش رسید، کمبودهایی که البته در 2.5سال شیوع کرونا، اتفاق جدیدی هم نبود. در پیک چهارم و پنجم کرونا میزان مصرف به‌دلیل تزریق برخی داروها همراه با سرم افزایش یافت و بیماران را با مشکلات متعددی مواجه کرد. هر چند در پیک ششم با سویه اومیکرون دیگر از آن تقاضای شدید برای سرم‌ها خبری نبود، اما باز هم مصرف کم نشد و حتی مسئولان سازمان غذا و دارو هم از افزایش 50درصدی مصرف در سال‌جاری نسبت به سال‌های پیش شیوع کووید-19خبر دادند. شرایطی که منجر به سهمیه‌بندی توزیع سرم، با اولویت بیمارستان‌ها شد اما بیماران بخش‌خصوصی را در داروخانه‌ها و بازار آزاد سرگردان کرد. 7مدل سرم در کشور تولید می‌شود که برای سرم‌های 500میلی‌لیتری 15.500و برای یک لیتری‌ها 23.500تومان قیمت‌گذاری شده، اما در کمبودهای اخیر سرم‌ها به راحتی در بازار آزاد و سایت‌های اینترنتی با قیمت‌های کلانی 150تا 200هزار تومانی در دسترس بودند و بدون محدودیت فروخته می‌شدند. گفته می‌شود که افزایش جراحی‌ها و مصرف داروهای بیهوشی، گرمای هوا و بیماری‌های گرمسیری، افزایش سرم‌تراپی، تغییر در الگوی درمان، شیوع بیماری‌های فصلی و گوارشی و حتی اصرار به تزریق سرم از سوی برخی پزشکان افزایش‌ مصرف سرم را تقویت کرد. پیگیری‌ها  هم نشان می‌دهد در برخی درمانگاه‌ها هم بیماران را به تزریق سرم تشویق و به بهانه ضعف جسمانی پس از کرونا و بیماری‌های فصلی، انواع ویتامین‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و کورتون‌ها را همراه با سرم به آنها تزریق می‌کنند. هر چند که به‌گفته متخصصان تزریق پیوسته سرم بدون نیاز و تجویز پزشک می‌تواند عوارضی هم داشته باشد. شهاب‌الدین جنیدی جعفری، عضو هیأت‌مدیره انجمن داروسازان تهران در این‌باره می‌گوید: «جامعه پزشکی و مردم باید به این امر واقف باشند که لزوما برای رفع هر مشکل نیاز به تجویز و مصرف دارو ازجمله سرم نیست و گاهی اوقات با رعایت برخی اصول می‌توان به هدف درمانی مطلوب دست یافت.» به‌گفته مسئولان سازمان غذا و دارو هم به‌طور عادی میانگین مصرف‌ سرم در کشور زیر ۱۰میلیون واحد در ماه است و در پیک‌های مصرف به ۱۱ الی ۱۲میلیون واحد در ماه می‌رسید اما امسال با وجود افزایش ۴۰ تا ۵۰درصد بیش از میزان معمول تامین سرم باز هم کمبودها رقم خورده است. از سوی دیگر برخی هم اینطور عنوان می‌کردند که به‌صرفه‌نبودن هزینه تولید سرم‌ها، منجر به کاهش تولید و تقویت این کمبودها شده اما تولیدکنندگان اعلام کردند که با وجود به صرفه‌نبودن تولید، همچنان این محصول را با همان قیمت اولیه کمتر از 10هزارتومان ادامه داده و هیچ زمانی تولید را به افزایش قیمت منوط نکرده‌اند. البته آنها تأکید می‌کنند که با گذشت بیش از 30سال از عمر صنعت سرم‌سازی در کشور، اکنون نیاز جدی به حمایت از فعالان این حوزه وجود دارد و با عبور از کمبودهای فعلی باید برنامه‌ریزی لازم برای تقویت این صنعت صورت بگیرد.

افزایش مصرف، ذخایر سرم را تمام کرد
شرکت‌های سرم‌سازی در حال راه‌اندازی خط تولید جدید خود هستند تا ظرفیت‌شان را 1.5تا دوبرابر افزایش دهند. در شرکت داروسازی ثامن میزان تولید ماهانه 3میلیون عدد اعلام می‌شود اما با نصب دستگاه جدید 1.5تا 2میلیون تولید افزایش خواهد داشت. مجید طبسی، مدیرعامل این شرکت درباره افزایش ظرفیت تولید می‌گوید: «با راه‌اندازی خط تولید جدید، مشکل کمبود سرم تا حدودی مرتفع خواهد شد و دیگر شاهد مشکلاتی که طی این مدت مردم با آن مواجه بودند، نخواهیم بود.» او در پاسخ به این سؤال که آیا توقف یا کاهش تولید در این مدت یکی از دلایل کمبودها بوده است یا خیر، بیان می‌کند: «تولید 3میلیون سرم به صورت ماهانه تقریبا با 10درصد بالا و پایین همیشه بوده و هیچ زمانی توقف نداشته است، اما طی ماه‌های اخیر با اوج شدید مصرف مواجه شدیم که دلایل مختلفی دارد؛ ازجمله شرایط پساکرونا، کاهش مقاومت و ضعف‌های جسمانی، رویکرد جدید پزشکان به تزریق سرم و...» به‌گفته طبسی، در دوران کرونا دپو و ذخایر مراکز درمانی، شرکت‌های پخش و تولیدکنندگان تمام شد و با توجه به مصرف بالای سرم در برخی‌ پیک‌ها فرصت برای ذخیره مجدد در اختیارمان نبود: «البته در دوران کرونا افزایش تولید سرم هم داشتیم. برخی خطوط که داروهای بیمارستانی را تولید می‌کردند و آن زمان به‌دلیل توقف در جراحی‌ها میزان تولیدشان کاهش پیدا کرده بود، به تولید سرم اختصاص پیدا کرد. یعنی علاوه بر 3میلیون عدد تولید ماهانه، 700تا 800هزار عدد سرم هم اضافه تولید داشتیم. اما با توجه به اینکه داروهای بیمارستانی حیاتی و مورد نیاز بیماران هستند، این روند متوقف شد و مجددا خطوط به تولید اختصاصی خود برگشتند.» این فعال حوزه دارو تأکید می‌کند: «به جز سرم، داروهای حیاتی دیگری هم در این شرکت تولید می‌شود که برخی از آنها تولید انحصاری دارند. با توجه به دپوی این داروها با وجود تعطیلی خطوط، مشکلی در این‌باره وجود نداشت اما در نهایت سفارش‌های اورژانسی از بیمارستان‌ها دریافت کردیم و برای ایجاد ذخایر جدید هم باید خط‌های تولید به شرایط قبلی خود برمی‌گشت.»
طبسی درباره اینکه چه اقداماتی برای رقم نخوردن دوباره این کمبودها صورت گرفته، بیان می‌کند: «به هر حال سازمان غذا و دارو اطلاعات کل شرکت‌ها، مصرف و توزیع را در اختیار دارد و آنها را رصد می‌کند. هر جایی که عرضه و تقاضا با هم همخوانی نداشته، اقداماتی انجام می‌شود، ازجمله واردات که طی این مدت هم وجود داشته است. اما باید به این مسئله هم توجه جدی داشت که صنعت سرم‌سازی از نظر تامین ماشین‌آلات و تجهیزات با محدودیت‌هایی مواجه شده است. عمر این صنعت بیش از 30سال و نیاز است که نوسازی، به‌روزرسانی و حتی انطباق با تکنولوژی‌های جدید در آن صورت بگیرد.» به‌گفته او انتظار می‌رود با عبور از کمبودهای فعلی، قیمت‌گذاری سرم‌ها منطقی شود: «در مقایسه با سایر فراورده‌های دیگر که حتی به اندازه سرم حیاتی و ضروری نیستند، این محصول هنوز به قیمت منطقی خود نرسیده تا تولیدکنندگان بتوانند بخشی از درآمد خود را صرف تجهیزات کنند. آنها حتی نمی‌توانند هزینه‌های جانبی خود را پوشش دهند. کمیسیون قیمت‌گذاری براساس قیمت تمام شده، تصمیم‌گیری می‌کند اما باید به هزینه‌های نوسازی، تجهیز، توسعه و به‌روزرسانی هم توجه شود. باید شرکت‌های بیمه و دولت توجه ویژه‌ای در این‌باره داشته باشند، تمرکز بر روزمرگی و رفع کمبودهای مقطعی می‌تواند در طولانی‌مدت منجر به بروز مشکلاتی شود.»‌

3اثر مثبت افزایش تولید سرم در کشور
در داروپخش هم علاوه بر تولید ماهانه 3میلیون سرم قرار است با راه‌اندازی خط جدید آمار تولید دوبرابر و به 6میلیون عدد در ماه برسد. محمدمسعود علی‌مراد، مدیرعامل کارخانجات داروپخش در این‌باره می‌گوید: «هم‌اکنون روزانه 95تا 100هزار عدد سرم تولید می‌شود و بعد از تأیید وزارت بهداشت، با توجه به راه‌اندازی خط جدید، تولید افزایش خواهد یافت. خط جدید در 3فاز افزایش تولید دارد، فاز اول در ماه آینده 30درصد، فاز دوم در اواخر امسال 30درصد و تا تابستان سال آینده هم تولید سرم در این شرکت به 5.5تا 6میلیون عدد در ماه خواهد رسید.»
 علی‌مراد موارد مطرح شده درباره توقف یا کاهش تولید سرم طی ماه‌های اخیر را تأیید نمی‌کند: «طی این مدت آنقدر توقف وجود نداشته که منجر به کاهش تولید و کمبود شود. فعالیت شرکت‌ها عمدتا 30روزه است و اگر به دلایلی ازجمله خرابی دستگاه‌ها، یک روز هم تعطیل شوند، این عدد در پایان ماه به کمتر از 2.5تا 2.8میلیون عدد در ماه هم نمی‌رسد. عمده خروجی تولید ماهانه همین 3میلیون عدد است.» او در پاسخ به این سؤال که چرا شرکت‌های سرم‌سازی زودتر اقدام به راه‌اندازی خطوط تولید برای افزایش ظرفیت و جلوگیری از کمبودهای فعلی نکرده‌اند، توضیح می‌دهد: «در بخش تولید هیچ مشکلی نداریم و براساس نیاز کشور تولید ادامه دارد. اما به‌صورت ناگهانی با افزایش مصرف مواجه شدیم که عددی بیش از 50درصد بود و با توجه به اینکه کلیه شرکت‌ها با تمام ظرفیت مشغول تولید هستند، نمی‌توان افزایش ناگهانی تولید بیشتر را انتظار داشت، ضمن اینکه وزارت بهداشت هم به سرعت اقدام به واردات کرد. البته چندین شرکت در تبریز، اردبیل، ایلام و جنوب کشور در حال را‌ه‌اندازی خط تولید جدید هستند و به‌زودی وارد مدار تولید می‌شوند که مشکلات کمبودها را تا حد زیادی کاهش خواهند داد.» به‌گفته این فعال حوزه دارو همیشه مصرف سرم‌ها در 6ماه دوم سال کاهش پیدا می‌کند و عمدتا در نیمه اول سال مصرف بیشتر است: «با توجه به افزایش ظرفیت اگر ذخیره درستی در این‌باره صورت بگیرد، دیگر شاهد این کمبودها نخواهیم بود.» به‌گفته این مسئول افزایش تولید اثرات مثبتی برای صنعت سرم‌سازی کشور دارد: «این مسئله باعث می‌شود که شرکت‌های دیگر فرصتی برای بازسازی و نوسازی خطوط قدیمی خود داشته باشند.  تامین نیاز داخل مسیر صادرات را هم باز می‌کند اما تا زمانی که کمبودهای داخل کشور برطرف نشود، صادرات انجام نخواهد شد.» هر چند که او نسبت به فرسودگی تجهیزات این صنعت هم هشدار می‌دهد و می‌گوید:‌ «ماشین‌آلات این حوزه عمدتا فرسوده هستند و باید برخی از خطوط نوسازی شوند. برنامه‌ریزی برای تعویض این قطعات انجام شده و امیدواریم که طی یک‌سال‌و‌نیم آینده با واردات قطعات جدید، اقدامات جدی برای نوسازی خطوط تولید را داشته باشیم. البته حمایت از صنایع داروسازی نیازمند اقدامات متعدد نیست و تنها اگر تامین به موقع منابع مالی و قیمت‌گذاری صحیح صورت بگیرد، بیشترین حمایت از صنایع خواهد بود.»
او تأکید می‌کند: «در این‌باره باید کل زنجیره تامین دارو (تولیدکننده، شرکت‌های پخش و داروخانه‌ها) دیده شود. در تولید، هزینه‌های ثابت و سود باید برای سرمایه‌گذار و بنگاه اقتصادی متعادل و منطقی باشد، اگر تولید سرم سود منطقی نداشته باشد، مشکلاتی را برای سرمایه‌گذار ایجاد خواهد کرد. شرکت‌های پخش هم این انتقاد را دارند که با وجود هزینه حمل‌ونقل بالای سرم اما مارژین (حاشیه سود) کمی دارند. داروخانه‌ها هم مشکلات خودشان را دارند. در کمیسیون قیمت‌گذاری نباید با درنظر گرفتن هزینه مواد و اضافه کردن یک مبلغ کوچک، قیمت سرم را تعیین کنند. هزینه‌های نوسازی، به‌روزرسانی ماشین‌آلات، رعایت استانداردهای جدید و... هم باید درنظر گرفته شود.» البته به‌گفته این فعال حوزه دارو، هنوز برای اصلاح قیمت سرم، تقاضایی از سوی تولیدکنندگان داده نشده، چرا که این مدت آنقدر کمبود وجود داشته که مهم‌ترین اولویت، تامین نیاز بازار مصرف بوده است: «تولید منوط به افزایش قیمت نبوده و نیست، اما این انتظار را داریم که مسئولان مشکلات را ببینند و تصمیماتی برای ایجاد تعادل بین تولید و هزینه داشته باشند. بسیاری از شرکت‌های داروسازی خصوصی هستند و اکنون بر حسب وظایف اجتماعی تولید را ادامه می‌دهند تا کمبودها برطرف یا ایجاد نشود، اما باید حمایت‌های لازم از آنها صورت بگیرد که بتوانند به حیات خودشان ادامه دهند.»

نکته
افزایش تولید سرم تا پایان سال جاری
توزیع سرم در کشور به بیشترین میزان تامین رسیده و ماهانه 17میلیون عدد سرم توزیع می‌شود. این خبر را محمد پیکانپور، مدیرکل امور دارو در سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند و می‌گوید: «هم‌اکنون ماهانه بین 3تا 4میلیون واحد سرم به‌صورت وارداتی در کشور توزیع می‌شود و تولید داخل هم به حدود 14میلیون عدد در ماه رسیده است.» به‌گفته پیکانپور، این میزان با توجه به راه‌اندازی خطوط جدید تولید در شرکت‌های دارویی تولیدکننده سرم، تا پایان سال افزایش خواهد یافت و بیش از نیاز مصرف کشور خواهد بود: «هم‌اکنون برنامه پخش و نظارت برعهده معاونت‌ غذا و دارو است و گزارش آن به‌صورت هفتگی در اختیار ما قرار می‌گیرد تا درصورت بروز کمبود به سرعت نسبت به توزیع سرم اقدام شود.» همشهری